In het evangelie richt Jezus zich tot zijn leerlingen. Hij gebruikt een beeld dat moet illustreren welke houding van de leerlingen verwacht wordt. En dat valt echt niet mee. Hij gebruikt het beeld van knechten die tot het uiterste onderdanig zijn aan hun meester. Tot in het absurde. Want zo  voelen wij dat aan. Geen woord van dank of waardering. Niemendal. En de knechten lijken dat zomaar te slikken. “Wij zijn maar knechten wij hebben enkel onze plicht gedaan”. Is dat geen slaafse onderdanigheid? Is het dat wat Jezus verwacht van zijn leerlingen?

Beste zusters en broeders,

Als student werkte ik in een rusthuis van de zusters-ursulinen. Wanneer één van de bewoners op sterven lag, droegen de zusters een klein flesje champagne aan. Een soort wattenstaaf werd in de drank gedoopt, en daarmee werden de lippen bevochtigd van de stervende, die meestal zelf niet meer kon slikken. Zo werd het wrange, droge gevoel even verdreven door iets fris, prikkelend en smaakvol. Een mooi gebaar van tedere medemenselijkheid, net voor de drempel van dit leven voorgoed wordt overschreden. In het Evangelie van vandaag – even schrikken – wordt net zo’n gebaar geweigerd. Abraham weigert Lazarus naar de rijke in de hel te sturen, zodat deze zijn vingertop in water zou kunnen dopen om er de mond van de gekwelde mee te verfrissen.

Waarom is het oordeel over de rijke zo hard? Toegegeven, hij liep graag rond in mooie en dure kledij, en vierde veel feest. Maar dat op zich is toch niet zondig? Wat is dan juist het probleem? Zijn rijkdom heeft de rijke totaal teruggeplooid op zichzelf, heeft hem afgesloten van de buitenwereld, van al wat niet met zijn eigen praal en genot van doen heeft. In de eerste plaats heeft zijn rijkdom hem afgesloten van de arme Lazarus: deze ligt te creperen in de goot, slechts in het gezelschap van wat straathonden, en lijkt niet eens een behoorlijke begrafenis te krijgen wanneer hij sterft. De rijke is zodanig met zichzelf bezig dat zijn blik vertroebeld is voor dit lijden. Hij heeft zo’n grote blinde vlek, dat hij helemaal de middelen vergeten lijkt die hem hadden kunnen helpen de wereld weer scherp te zien, namelijk de Wet en de Profeten. De Wet en de Profeten hadden als een bril voor hem kunnen zijn. Ze hadden hem kunnen helpen weer in contact te komen met de lijdende werkelijkheid om hem heen. Pas wanneer de vlammen aan zijn tenen kriebelen, lijkt hij dit te beseffen. Hij smeekt Abraham om Lazarus met een waarschuwing naar zijn broers te zenden, die blijkbaar evenzeer met zichzelf bezig zijn als hij dat is geweest. Abraham weigert: ook zij hebben toch de Wet en de Profeten. Het komt er met andere woorden voor hen op aan maar even die bril op te zetten, zodat hun eigen vertroebeling weer helder wordt gesteld. De rijke dringt echter aan: als Lazarus, opnieuw tot leven gewekt, de waarschuwing zou overbrengen, dan zal dit toch veel meer indruk maken dan wat oude, stoffige boeken! Maar Abrahams antwoord is definitief: “Als ze naar Mozes en de profeten niet luisteren, zullen ze zich ook niet laten overreden als er iemand uit de doden opstaat”.

Het evangelie van deze zondag wordt traditioneel "het kruis van de prediker" genoemd! 
Je moet toegeven dat deze gelijkenis verwarrend is, zelfs schandalig. 

In de titels die aan dit verhaal gegeven zijn, 
wordt in sommige edities van de Bijbel gesproken over “de gelijkenis van de voorzichtige rentmeester”. Anderen zeggen “de onrechtvaardige rentmeester”. Kortom, ik moet bekennen dat ik niet goed weet welke les ik uit dit verhaal moet trekken! 


God is zoals de herder of de vrouw van het evangelie van vandaag: altijd op zoek van ons. Dat ben ik niet, altijd op zoek van bepaalde mensen. In tegendeel ben ik er blij als zij ver van mij zijn. Die hebben mij slecht gedaan. Ik kan hen niet vergeven. Het zou beter zijn als zij niet meer deel van mijn leven zouden zijn, maar ze zijn daar en ik kan hen niet vermijden. Daarom ben ik hoffelijk met hun, maar koud. Ik hou altijd met hen een gezond afstand. Ik ben zeker niet alleen in die toestand. In vele families en in vele werkplaatsen moeten vele mensen leven met andere mensen die zij ten minste niet graag hebben, of zelfs met wie zij een lastig verleden moeten dragen.

Misschien bent u wel de draad kwijt geraakt tijdens de lezing uit Lucas. Het was ook echt een allegaartje. Om te beginnen Jezus’ woorden over lijden en het kruis. “wie zijn kruis niet draagt kan mijn leerling niet zijn”. Het is een woord dat in het verleden vaak op pijnlijke manier is misbruikt geweest. Hoeveel menselijke miserie is hiermee niet goed gepraat. Je mocht je kruis niet uit de weg gaan. Wàt dat kruis ook was: ziekte, armoede, sociale uitsluiting, vernedering. Het was nu eenmaal het kruis dat je van Godswege was gegeven. Jezus was je daar toch in voorgegaan. Als hij op een kruis was gestorven, hoe zouden wij dan ons lijden uit de weg gaan.

Wie kent niet de koortsachtige voorbereidingen van de maaltijd op een trouwfeest? Wie wordt er uitgenodigd en wie niet? Wie zetten we naast wie? Nonkel Jef kan niet naast tante Marie zitten, want die spreken al lang niet meer met elkaar. En wie gaan we aan de ere-tafel zetten, bij de trouwers en hun ouders? Ook het afroepen van de aanwezigen moet volgens een strikte volgorde gebeuren, en zeker de bediening van de tafels. Er is een duidelijke code die cultureel of volgens een strikte etiquette of zelfs per familie vastligt. Het gebeurt dat de trouwers zich daar niets van aantrekken en hun goesting doen. Met de nodige conflicten tot gevolg. Soms levert het niet naleven van etiquette-regels zware diplomatieke incidenten op. Herinner je het stoelincident met Ursula von der Leyen in Turkije. Grof en beschamend. Hoe dan ook, iedereen van ons is gevoelig voor de plaats die hem of haar toebedeeld wordt, zeker aan tafel. En op de eerste plaats zijn we gevoelig voor het feit dat we er sowieso mogen bij zijn of niet. Niet uitgenodigd worden als je het verwacht, is erg.

Jezus heeft het over de smalle deur die toegang geeft tot het koninkrijk van God. Het koninkrijk van God: wat kunnen we ons daarbij voorstellen?  Is dat: een groot groen landgoed in Engeland met wekelijkse jachtpartij, of een blauwe hemel in Zuid Frankrijk met een pastis in de schaduw van de platanen. Het rijk Gods is geen territorium. Ook geen groot kasteel. Er is geen koning of keizer die het daar voor het zeggen heeft. Het rijk Gods bestààt niet, als zodanig. Het is veeleer een gebeuren. Het gebeurt onder mensen. Hier en daar. Als een zeldzame bloem die hier of daar de kop opsteekt tussen de straatstenen. Het nieuwe leven dat zich toont. Wie het merkt komt onder de indruk van de schoonheid ervan en tegelijk van de kwetsbaarheid. Dat nieuwe leven heeft alles te maken met wat we rijk Gods noemen.

Wat een intrigerend beeld in die eerste lezing: een vrouw, bekleed met de zon en de maan aan haar voeten, en een kroon van twaalf sterren. Mysterieus is dat. Toch is de kern van de zaak vrij duidelijk. Het boek Openbaring waaruit de tekst is genomen, is geschreven omstreeks het jaar 100. De eerste christenvervolgingen zijn reeds losgebarsten in Rome, en men voorvoelt dat het ergste nog moet komen. De verteller schildert in vreeswekkende beelden de botsing tussen de heersende samenleving en de kleine groepen christenen. Het stelt deze botsing voor als een strijd op leven en dood.

Jezus is onderweg naar Jeruzalem. Het is een hele reis. Onderweg doen zich allerlei ontmoetingen voor. Mensen komen bij Jezus omdat ze in de ban zijn geraakt van zijn persoonlijkheid. Wanneer ze echter te kennen geven dat ze hem willen volgen krijgen ze een waarschuwing voorgeschoteld. Hem volgen kan niet zonder heel concrete consequenties.

Tot een man die elke dag zijn echtgenote bezocht die met de ziekte van Alzheimer was opgenomen in een rusthuis, zei een verzorgster: “Weet u, meneer, het is niet nodig om elke dag uw vrouw te bezoeken. Ze herinnert zich toch niets meer, en weet niet meer wie u bent.” De man bekeek de verzorgster met verbazing en antwoordde haar: “Ik weet dat mijn echtgenote me niet meer herkent maar door haar elke dag te bezoeken, erken ik haar in haar waardigheid als echtgenote, want ik weet nog wie zij is. Zij is mijn vrouw, diegene van wie ik mijn hele leven gehouden heb en die ik nog bemin vandaag, ook al is ze afwezig, ook al is haar geest niet meer bij ons. Niemand kan de mooie jaren die we samen hebben beleefd en het gezin dat we samen hebben opgebouwd van ons afnemen. Dus mevrouw, wat u er ook van denkt, sta me toe te zeggen dat ik haar elke dag bezoek zal blijven brengen tot het moment waarop ze het tijdelijke voor het eeuwige verwisselt, want het is zo dat ik haar mijn trouw betuig. Ik hoop dat u dat zal begrijpen.”

Bij het beluisteren van het evangelie komen de laatste woorden in me op van Steve Jobs, de na een lange ziekte overleden stichter van Apple. Hij schreef het volgende: “In de ogen van anderen, is mijn leven het symbool geworden van succes. Nochtans heb ik naast mijn werk slechts weinig vreugde gekend. Tenslotte is mijn rijkdom niets meer dan een gegeven waaraan ik gewend ben geraakt. Op dit moment, neergelegen op mijn hospitaalbed en mijn leven overpeinzend, geef ik me er rekenschap van dat alle lofprijzingen en rijkdom waar ik zo fier op was, veranderd zijn in iets onbetekenends tegenover de dood die op me wacht. Het is slechts nu dat ik begrijp, dat wanneer men voldoende geld heeft verworven voor de rest van zijn leven, we eigenlijk andere doelen moeten nastreven die niets met financiële rijkdom van doen hebben. Het gaat om andere, belangrijkere zaken: bijvoorbeeld een liefdesgeschiedenis, kunst, dromen uit onze kindertijd… God heeft ons zo geschapen dat we de liefde in het hart van elkeen van ons kunnen voelen, en niet de luchtkastelen gebouwd op het losse zand van de beroemdheid of het geld die ik verworven heb; ik zal ze toch niet met me kunnen meenemen.

Ik wil vandaag blijven stilstaan bij de eerste lezing, het bekende verhaal van Abraham die God tot vervelens toe blijft smeken om de goede mensen uit Sodom en Gomorra niet samen met de slechteriken te straffen. Misschien toch eerst even opnieuw het verhaal situeren.

Abraham heeft drie vreemdelingen te gast gehad, en nu doet hij hen uitgeleide. Hij gaat een stuk met hen mee. Beneden zien zij Sodom liggen. Sodom, samen met Gomorra, is – voor degenen die dit verhaal beluisterden – het beeld van het onnoemelijke kwaad dat mensen elkaar aandoen. God is daar razend over, en omdat Hij geen onrecht verdraagt en de rechtvaardigheid zelve is, openbaart hij aan Abraham zijn plan om de beide steden totaal te vernietigen,  ze met wortel en tak uit te roeien. En dan laat Abraham zich horen. Wat nu als er in die stad zich onder de boosdoeners vijftig onschuldigen bevinden? Gij die de Rechter zijt over de hele wereld kunt toch niet zo onrechtvaardig zijn dat Ge de schuldigen en de onschuldigen over een kam scheert? Ik weet dat Ge woedend zijt, God. Dat is volkomen terecht. Maar gaat uw woede nu niet te ver? Zijt ge nu niet een tikkeltje té rechtvaardig? Misschien kan een strijd van het goede tegen het kwade zó fel zijn dat hij ook wel eens een nieuw kwaad tot gevolg zou kunnen hebben?