Bijna hebben we de maand februari achter de rug. Ik weet niet of u hebt meegedaan met de tournee minerale, het initiatief van een maand zonder alcohol. Mij is het niet gelukt. Ik heb het ook niet geprobeerd. En toch klinkt er een uitdaging in door. En dat brengt een zeker ongemak met zich mee. Ook met de vastentijd die we zijn ingegaan voelen we iets dergelijks. Ongemak. 40 dagen lang.  

Wanneer ik koppels verloofden voorbereid op hun huwelijk, zeggen velen dat ze wensen te huwen in de kerk omdat ze zich kunnen vinden in de christelijke waarden. Bijgevolg is dan de vraag wat maakt dat iets een specifiek christelijke waarde is. Want vóór Christus deelden mensen al een geheel aan menselijke waarden, die op geen enkele manier christelijk waren, aangezien Christus nog geen mens was geworden in onze wereld. Sommigen zullen zeggen dat de kerk zich in de loop der eeuwen zekere menselijke waarden heeft eigengemaakt en deze heeft gekerstend, wat wil zeggen dat ze deze is gaan uitleggen met Christus’ leven als vertrekpunt. Nochtans hebben nieuwe waarden hun intrede gedaan met de komst van Christus en dient men te erkennen dat in de loop der eeuwen deze aanvaard en ingeburgerd zijn geraakt in vele samenlevingen en culturen. Christenen, evenals mensen van andere levensbeschouwelijke overtuigingen, delen deze waarden en stellen zich zelfs geen vragen meer over hun oorsprong.

Een van mijn leermeesters, een wijze universiteitsprofessor met veel gezond verstand, heeft me ooit gezegd: “Gewoon goed, is ook goed”. Ik had hem mijn twijfel en mijn bezorgdheid toevertrouwd over een studie die ik onder zijn leiding aan het maken was. ‘Zijn mijn gedachten wel origineel en goed genoeg?’, vroeg ik hem. Ik was er echt niet gerust over. En toen kwam dat verlossende “gewoon goed, is ook goed”. We hebben er met elkaar nooit meer over gepraat. Maar ik herinner me heel goed dat zijn uitspraak mij op dat moment hielp om rustig te worden en mijn eigendunk te relativeren. Maar evenzeer ontlokte die uitspraak bij mij de reactie dat mijn studie toch wel iets meer mocht zijn dan het gewone. Dat dubbele gevoel van enerzijds ‘ik ben slechts die en ik moet daar tevreden mee zijn’ en anderzijds ‘ik kan en wil zeker beter doen’.

Zijn wij mensen het zout der aarde? Zijn wij mensen het licht van de wereld? Een mens is ook in onze huidige samenleving ’n eeuwige geliefde van God. Dat is en blijft hij. Hoe kan hij leren leven naar Gods welbehagen? Hoe kan onze apostolische inzet hem ten goede komen? Hoe kunnen we zout en licht zijn in deze samenleving? Een leven leiden naar Gods welbehagen, daar gaat het om in de Kerk en alle gelovigen zijn geroepen om daarvan  ‘n voorbeeld te zijn.

Zalig de armen van geest, want aan hen behoort het Rijk der hemelen
Deze passage uit het evangelie van Matteüs die we vandaag lezen is het eerste deel van Jezus' bergpreek. Jezus heeft deze specifieke indeling van de zaligsprekingen niet uitgevonden. Het Oude Testament en de psalmen bevatten allemaal zaligsprekingen. Ze dienen als een middel om mensen te leren wie door God erkend zal worden.
De armen van hart, de zachtmoedigen en de verdrukten zijn geen personen die wij gewoonlijk als gezegend of vrolijk beschouwen, zoals blijkt uit deze lezing, die wij snel opmerken. Dit evangelie is gevuld met onverwachte wendingen, en weinig van wat de wereld zou kunnen definiëren als geluk is te vinden in Jezus' ontwerp voor geluk.
"Gezegend" kan ook tevredenheid, voorspoed of gunst betekenen. Met andere woorden, Jezus beweert dat zij die arm zijn, in rouw leven en vervolgd worden, hemelse gunst zullen ervaren. De mensen die Jezus die dag hoorden, vonden dit nieuws misschien zowel welkom als onverwacht.

Als het over het rijk Gods gaat, dan wil Jezus dat iedereen er bij hoort. Dat horen we vandaag bij de evangelist Matteus. Zebulon en Naftali zijn twee stammen aan de rand van de joodse gemeenschap. Ze zijn meer geïnteresseerd in lucratieve handel met de koopvaardijschepen die langs hun kusten voeren dan ze begaan zijn met religieuze zaken. Jezus wil hen er ook bij wanneer hij het rijk van God aankondigt.

Zo’n twintig jaar geleden heb ik tijdens een zondagsviering een verbazende, ja, zelfs bevreemdende ervaring meegemaakt. Voor mij, zat een jongen die niet ophield me indringend aan te kijken. En dat vanaf het begin van de eucharistie. Het was onmogelijk aan hem te ontsnappen. Telkens wanneer mijn blik over de mensen heen ging, kruiste deze de zijne. Het stoorde me, omdat ik niet begreep waarom zijn blik met zulke intensiteit en fixatie op mij rustte. Ik moet u bekennen dat er best wat kwade gedachten door mijn geest zijn geflitst tijdens het eucharistisch gebed, toen ik moest vaststellen dat hij me nog steeds aankeek. In mij voelde ik zenuwachtigheid opkomen. Groot was dan ook mijn verbazing toen ik ontdekte, bij het uitreiken van de communie, wanneer hij zich omdraaide om opnieuw naar zijn plaats te gaan, dat hij hoorapparaten droeg. Vanaf het begin van de Mis had hij mijn lippen gelezen. Op dat moment begreep ik waarom hij me zo intens had aangekeken. Door zijn ogen kon hij me horen. Hij was doof.

“Openbaring des Heren”: zo klinkt het dezer dagen in de oosters orthodoxe kerk. Het klinkt veel plechtiger dan wat wij simpelweg de geboorte van Jezus noemen. En toch is hetzelfde bedoeld. De geboorte van een weerloos, kwetsbaar kind die prins van vrede wordt genoemd. Het klinkt wrang in deze dagen waarin oorlog en vernietiging zoveel levens kapot maken. En toch wordt deze geboorte het feest van de “openbaring” genoemd. Dat blijven we zeggen ook al lijkt het licht van de vrede veraf.

Liefde broeders en zusters,
Het is een beetje vreemd en verbazend
dat wij met het nieuwe jaar beginnen
met een feest dat aan Maria toegewijd is.
Het is tamelijk nieuw
omdat het eerst sinds Vatican II het zo is,
met een feest aan Maria het Nieuwjaar te beginnen,
en bijzonder met een feest aan Maria
die als Moeder Gods gebeden wordt.

Weer zijn we samen gekomen om kerstmis te vieren. En we horen het graag nog eens: het verhaal van die volksverhuizing en engelen aan het hemelgewelf die Latijnse liedjes zingen. Een beetje folklore hoort er nu eenmaal bij. Maar hier en nu gaat het uiteraard om de diepere betekenis van dat verhaal.

We vieren vooral een feest dat spreekt van een diepe hoop. Zeker op dit kerstfeest waar onmacht en woede ons dreigen te overmeesteren. Onmacht en woede om de complete onzin van de oorlog, de vele oorlogen: de gekende en de ongekende, en de hartverscheurende ellende die ze veroorzaken. De leugens die de wereld worden ingestuurd en die het vertrouwen ondermijnen. Het financieel gesjoemel door wie het zich, cynisch genoeg, kunnen veroorloven, en wel terwijl kinderen van honger omkomen. Gerechtigheid is ver zoek.

Het was pas ná de dood van Jezus dat voor zijn volgelingen ten volle duidelijk was geworden wie hij geweest was en wat hij betekend had. Wie was die gedreven man? Wie was die liefdevolle figuur? Wie was Jezus nu eigenlijk geweest? Na zijn dood hebben zijn volgelingen gesproken over wat ze beleefd hebben met hem. Ze hebben samen herinneringen opgehaald aan wat hij voor hen en voor zovele mensen had gedaan. Ze hebben zijn uitspraken terug opgediept. En vooral: ze hebben elkaar verteld hoe sterk de figuur van Jezus hun leven op dat moment verder inspireerde. Welnu, de herinnering aan die fantastische belevenissen met Jezus hebben de evangelisten, jaren nà de feiten, vastgelegd in hun evangelies, ten dienste van de eerste christelijke gemeenschappen. Niet als een exacte droge geschiedschrijving, maar als een enthousiaste vertelling om te begeesteren. En de rode draad die door dat enthousiasme loopt, is onmiskenbaar: Hij is de Messias. Hij is Zoon van God. Hij leeft.

Johannes zit in de gevangenis. Dat komt er van wanneer je de mensen van aanzien de mantel uitveegt. Het zal hem ook zijn hoofd kosten. Hij blameert  “en plein public” Herodes Antipas die de vrouw van zijn broer Filippus geschaakt heeft. Hij trekt van leer tegen de priesters, die zakkenvullers. Johannes klaagt aan dat er zo weinig gerechtigheid is. Zo weinig barmhartigheid. Dat wees en weduwe aan hun lot worden overgelaten. Hij revolteert. “De bijl ligt al aan de wortel van de boom. Iedere boom die geen vruchten draagt wordt omgehakt en in het vuur geworpen”. U begrijpt het: Johannes staat aan de Klaagmuur. Hij kan niet overweg met zoveel schijnheilig gedoe.

Jezus heeft respect en bewondering voor Johannes. Hij zegt dat hij de grootste profeet is tot nog toe. Nog nooit was iemand zo gedreven en eerlijk en trouw aan de traditie als hij. En tegelijk zegt Jezus dat de kleinste in het rijk der hemelen groter is dan hij. Vreemde uitspraak is dat. Enerzijds wordt Johannes  door Jezus geprezen: hij stelt het onrecht in zijn dagen onverbloemd aan de kaak. Zo hoort het ook voor een profeet. Anderzijds begrijpt Jezus dat Johannes wellicht in de greep is van de ontgoocheling. Dat hij vooral opnieuw orde op zaken wil, uitroeien wat onrecht is, recht zetten wat krom is. De joodse identiteit trouw zijn.

En nu, tot in de gevangenis toe, verneemt hij allerlei geruchten over die Jezus. Positieve klanken: dat is duidelijk. Maar ook, dat Jezus er een eerder permissieve houding op na te houdt wat de beleving van de wet betreft. En inderdaad. Jezus geeft een eigen invulling aan de joodse identiteit. Hij gaat om met tollenaars en publieke vrouwen. Hij treedt de sabbat met voeten. En hij zoekt contact met heidenen. Het is allemaal niet erg kosjer volgens Johannes. En dus stuurt hij zijn leerlingen met de vraag wat hij zinnens is te doen. Of hij een einde komt maken aan de beroerde tijd waarin ze leven. Samen met zoveel joden kijkt Johannes uit naar een bevrijder. In elk geval een sterke leider. Iemand met groot gezag. Zo denkt ook Johannes.

Tegen deze achtergrond moet het optreden van Jezus ontgoochelend zijn. Hij is vooral begaan met de doodgewone behoeften van mensen. Dat er zorg is voor zieken, dat doven en blinden niet aan hun lot worden overgelaten, dat de armen goed nieuws mogen horen. Dat kan toch niet cynisch bedoeld zijn. Wat Jezus hiermee zegt is niets anders dan dat de profetie van Jesaja (Jes 61,1) nu in vervulling gaat. Dat is absoluut niet wereldschokkend. Zoals ook Jezus niet de imposante held is waar velen naar uitkijken. Jezus brengt in geen geval een herstel van de oude orde. Hij brengt iets nieuws, dat tegelijk zo oud is als de menselijke verzuchting naar vrede en gerechtigheid.  

Anders dan Johannes kijkt Jezus naar de toekomst. Wat voorbij is komt nooit terug. Hij wil vooruit kijken. De mogelijkheden grijpen die zich aandienen. Het is vandaag niet anders. Er is veel waarover mensen treurig en zelfs kwaad kunnen zijn, een groot gevoel van onmacht. De complete onzin van de oorlog. Zoveel ellende en ondraaglijk lijden. De leugens die de wereld worden ingestuurd. Het toedekken van financieel gesjoemel ten nadele van hen die nu reeds tekort hebben. De waslijst lijkt eindeloos.

Er is wellicht inspiratie te vinden bij de onlangs overleden rector van de universiteit Brussel: Caroline Pauwels. Zoals iedereen beseft zij ook dat er veel onopgeloste problemen zijn. Maar zij weigert te berusten in de onmacht. Je kunt, zelfs in donkere dagen, naar de toekomst kijken. Niet om de problemen toe te dekken. Maar om ondanks alles, positief in het leven te staan. Ook dat is macht. Zij het een andere macht dan de muren die her en der worden opgetrokken om eigen belangen te beschermen. Wij hebben de macht om onze energie te investeren in wat wél mogelijk is. Het is de visie van C.P. die aansluit bij het possibilisme. Laat ons zoeken naar wat mogelijk is en daarin investeren. Muren die mensen buiten sluiten zullen er altijd zijn, maar we hoeven ons daardoor niet lam te laten slaan. Er is creativiteit, macht, die muren kan ondergraven. Er zijn zoveel mensen in allerlei sectoren die het beste van zichzelf inzetten: het is de macht om niet op te geven. Dat mag je een adventshouding noemen. Dat we het verlangen naar een goede wereld diep in ons hart, levend houden. En dat we tegelijk oog hebben voor wat haalbaar is. Mag het een wens zijn die we met elkaar delen.

Laten we die verwachting ook uitzingen: neerdalen als dauw uit de hemel: 358.

.